Altijd maar die gedachten. Gek word je ervan. Kon je je hoofd maar simpelweg uitzetten door een knop om te draaien. Valt het je weleens op hoeveel je eigenlijk denkt? Het lijkt wel alsof er voortdurend stemmen in je hoofd zijn: meningen, oordelen, twijfels, hoop, analyses en allerlei andere gedachten. Een van die stemmen is de bekende ‘innerlijke criticus’. Deze stem is kritisch over werkelijk álles wat je doet en maakt je behoorlijk onzeker en klein.

In dit artikel bespreek ik wat de innerlijke criticus precies is en waarom die er is. Het stemmetje in ons hoofd dat ons op belangrijke momenten tegenwerkt, we hebben hem namelijk allemaal. Ook deel ik graag 3 tips om op een gezonde manier met deze kritische stem om te gaan. Specifiek voor het hebben van een burn-out, omdat de innerlijke criticus vaak een grote rol speelt bij het ontstaan en tijdens een burn-out.

Je bestaat uit meerdere ikken

Als mens zijn we in staat om verschillende standpunten en rollen in te nemen. Je kunt bijvoorbeeld als moeder nadenken over wat je van iets vindt, maar ook als dochter. Mensen kunnen die verschillende posities met elkaar in gesprek laten gaan. Je bent in staat om allerlei relaties met jezelf aan te gaan. Je kunt van jezelf houden, lief zijn voor jezelf, jezelf haten of toespreken. Bepaalde delen van jezelf kunnen verloren gaan, terwijl andere delen dominant aanwezig zijn. Zie het maar als meerdere ik-posities. Sommige mensen laten deze posities met elkaar praten, bij anderen is één positie volledig dominant.

Wat is de Innerlijke Criticus?

Een van de stemmen die in ieder mens aanwezig is, is de innerlijke criticus. Deze ik-positie bekritiseert en commandeert je. Het is geen opbouwende stem. Enkele uitspraken van je innerlijke criticus kunnen zijn:

  • Werk sneller!
  • Je doet het goed in je werk, maar je bent geen goede vriendin.
  • Je bent nu alleen, omdat je niet leuk bent.
  • Je bent een slappeling.
  • Je schrijft slecht.

De innerlijke criticus wijst je af om afwijzing van anderen te vermijden.

Waarom heb je een Innerlijke Criticus? Mensen zijn bang voor falen en afwijzing. Evolutionair gezien was dit belangrijk: als je vroeger uit de groep werd verstoten, kon je niet overleven. Wanneer je alles goed doet, zul je nooit verstoten worden, en je innerlijke criticus ‘helpt’ je om aan die perfecte standaard (perfectionisme) te voldoen.

De innerlijke criticus vindt haar stem in je vroegste kindertijd, wanneer je voor het eerst met falen en afwijzing te maken krijgt. Als kind wil je er automatische bij horen, geliefd en veilig zijn. De stem van de innerlijke criticus wint aan kracht om je te beschermen en te ‘helpen’.

De innerlijke criticus maakt zich grote zorgen en is bang. Wat je zal helpen, is de criticus geruststellen en troosten.

“Praat tegen jezelf, zoals je dit zou doen tegen iemand waarvan je houdt”

De Innerlijke Criticus tijdens een burn-out

Tijdens het herstel van een burn-out is de innerlijke criticus vaak enorm krachtig. Je krijgt bijna letterlijk te horen dat je je schuldig moet voelen, dat je fouten hebt gemaakt en dat je het nu ook allemaal verkeerd doet. Tijdens een burn-out werkt je prefrontale cortex tijdelijk minder goed: je bent emotioneler, huilerig en verliest je sneller in allerlei doemscenario’s. Als coach kan ik je geruststellen en uitleggen dat je nu het beste rust kunt nemen.

In deze persoonlijke crisis mag je namelijk gaan oefenen in lief zijn voor jezelf. Precies dat heeft er mogelijk aan ontbroken in de aanloop naar je burn-out. Houd je grenzen in de gaten en begrens ook de innerlijke criticus. De onderstaande tips helpen je hierbij.

3 Praktische Tips

Tip 1: Leer Je Innerlijke Criticus Kennen

Nu je weet dat er een innerlijke criticus in jou huist, is het goed eens bewust op te letten wanneer ze zich laat horen. Welke gedachten hoor je het vaakst? Op welke gebieden is ze vooral kritisch? Wat moet je van haar doen of zijn?

Je kunt het nog praktischer maken door je voor te stellen dat de innerlijke criticus een persoontje in jouw hoofd is, met een naam. Die innerlijke criticus is dus heel sterk, luid en volhardend. Stap één in het aanpakken van je innerlijke criticus is haar leren (her)kennen. Wat zegt ze? En wanneer? En gebeurt dat vaker, misschien ook in andere situaties? Het kan helpen om de criticus een naam te geven. Bijvoorbeeld Truus. ‘Aha, daar hebben we Truus,’ kun je reageren vanuit een andere positie. Doe dat wel met respect. De innerlijke criticus is bang en heeft geruststelling nodig.

Tip 2: Kies als Volwassene een Andere Positie

Als volwassene mag je natuurlijk gerust af en toe falen en afgewezen worden. Perfectie bestaat niet en is een onhaalbaar streven, het is vrijwel onmogelijk om door iedereen geliefd te worden. Kies er dus bewust voor dat je de innerlijke criticus gaat troosten en niet volgen. Haar adviezen zijn nu veelal niet meer relevant. En ik zeg ‘veelal’, omdat de stem soms natuurlijk iets zinnigs te zeggen kan hebben. Luister nieuwsgierig en kijk of je er iets mee kunt. Misschien kun je bijvoorbeeld een bepaald werkproject wat verbeteren. Begrens vervolgens en kies de volwassen positie.

Tip 3: Versterk de Innerlijke Vriend

Vraag jezelf wat vaker wat er allemaal goed gaat. Wat doe je goed? Geef jezelf complimentjes. ‘Ik ben trots dat ik zo zelfstandig mijn dromen blijf volgen. Ik ben trots dat ik mezelf durf te zijn. Ondanks dat ik nu ziek ben, ben ik een liefdevolle vriend.’ De positie van de innerlijke vriend kun je ook een naam geven, bijvoorbeeld Marga. Wat vind jij ervan, Marga? Vervolgens kan Marga jou toespreken: ‘je naam, stop je vandaag lekker wat eerder met werk? Je bent goed bezig.’

Door je eigen naam te gebruiken, creëer je psychologische afstand, en zo kun je objectiever reageren. Dat werkt het heel goed.

Tot slot

Ga jij jezelf toestaan om gewoon mens te zijn? Een mens maakt fouten, wordt afgewezen, schaamt zich soms… Wanneer het even wat minder gaat, vraag dan aan je innerlijke vriend om steun. Troost daarnaast je innerlijke criticus, die bang is dat alles net als vroeger opnieuw helemaal misgaat. Je innerlijke criticus heeft het beste met je voor, maar kiest de verkeerde aanpak.

Uiteindelijk is zelfcompassie het juiste antwoord: cultiveer je innerlijke vriend en sta jezelf toe om het moeilijk te hebben. Wil je hulp bij het omgaan met je innerlijke criticus? Voel je welkom en neem dan eens contact met me op.

“Merk je dat je jezelf veroordeelt, stop met het woord ‘ik’ te gebruiken. Zeg niet: ‘Ik ben altijd zo slordig.’ maar ‘Mijn innerlijke criticus zegt dat ik altijd slordig ben, maar…’ Op deze manier neem je al wat afstand van je innerlijke criticus.”